ANADOLU’DA TÜRK TEZHİBİNİN ERKEN ÖRNEKLERİ     
 


Türkler’in Anadolu’da güç oluşturduğu ve Konya merkez olmak üzere Selçuklu egemenliğinde, XIII. Yüzyıl başlarında kitap sanatında yoğun bir ilginin başladığı görülüyor. Konya’da cami, medrese ve Mevlana’nın türbesine vakfedilen kitaplardan ve vakfiye kayıtlarından bu yerlerde kütüphane oluşturulduğu anlaşılmaktadır. Receb 677/Kasım 1278 yılında katib Muhammed b. Abdullah el-Konevi el-Veledi tarafından istinsah edilen Mevlana’nın Mesnevi’sinin bir nüshası Muhlis b. Abdullah el-Hindi tarafından tezhiplenmiştir (KMM, No. 51). Mesnevi’nin bölümlerinin başlarında ilk iki sayfalar “levha” biçiminde tezhiplenmiş, kimi zaman bu tezhipli sayfaların kenarına güller yapılmıştır. Geometrik biçimlerinin içini dolduran sarmal rumîler tezhip bezemesinin temel motifleridir. Renklendirmede lacivert, kırmızı, mavi, yeşil ve en fazla altın yıldız kullanılmıştır. Tezhipler erken dönem türk tezhip sanatının anıtsal ölçüde, göz kamaştıran ilk örneğidir. Aynı müzehhip Rebiyülsani 477/ Eylül 1278 yılında katip Hasan b. Cuban b. Abdullah el-Konevi hattıyla yazılan bir Kuran’ı da tezhiplemiştir (DCB, Ms. 1466).

XIV. yüzyıl başlarından sonra kitabın ve sanatının koruyuculuğunu Karamanoğulları ve Germiyanlılar gibi Türk dilinin Anadolu’da yaygınlaşmasında önemli rol oynayan beyler yapmıştır. İşte bunlardan Karamanlı beylerden Halil b. Mahmud Karamani için 714/1314-1315 yılında katib İsmail b. Yusuf hattıyla yazılan Kuran, Yakub b. Gazi el-Konevi tarafından tezhiplenmiştir. (KMM, No. 12) Konyalı Yakup müzehhip, XIII-XIV. Yüzyıllar arasında Kuran tezhip tasarımında İslâm dünyasında Anadolu’dan başka sanat merkezlerinde de sürdürülen bir geleneğin taşıyıcısıdır. Konya Kuran’ında ilk ve son sayfalar metne yer vermeksizin altın yaldız rengin ağırlıkta olduğu “levha” tezhiplidir. Levha tezhibin enli bordürü ince geçme bantlarla, orta kısmı içleri rozet çiçek ve rumîlerle bezemeli, birbirini kesen dilimli dairelin oluşturduğu dilimli biçimlerle tezhiplidir. İlk sureler çerçeve, diğerleri başlık biçiminde, secde ve hizip yerleri madalyon ve alem biçiminde tezhiplidir. Eserin ketebesi dilimli madalyon içine yazılmış, madalyonun köşeleri, alt ve üstündeki dikdörtgen panolar kesişen daireler ve küçük kare biçimlerle tezhiplenmiştir.